در بسیاری از روشهای زیستی مانند میکروبیولوژی، کشت سلولی، کار با خون و بسیاری از تکنیکهای دیگر که از سلولها استفاده میکنند نیاز داریم که غلظت سلولها را در آزمایش بدانیم. شمارش سلولها به صورت کلی نیازمند روش عمومی استفاده از اتاقکهای شمارش کننده به نام هموسایتومتر میباشد. این ابزار به وسیله یک آناتومیست فرانسوی در قرن ۱۹، به نام Louis-Charles Malassez برای شمارش سلولهای خون ابداع شد. یک هموسایتومتر از یک لام میکروسکوپی نازک شیشهای دارای شبکهای از مربعهای هاشور خورده در وسط تشکیل شده است. این شبکه قطر مشخصی دارد و ناحیه پوشیده شده به وسیله خطوط مشخص شده است، در نتیجه شمارش تعداد سلولها در حجم مشخصی از محلول امکان پذیر میشود.
در ادامه این مطلب همراه بیونت باشید
معمول ترین نوع هموسایتومتر یک ساختار H مانند دارد که در وسط لام هاشور خورده است و شامل دو سطح مشبک شیشه مانند مجزا و ناحیه ای است که لامل بر روی آن قرار میگیرد.
تصویر ۱
قرار دادن نمونه بر روی هموسایتومتر
پیش از شروع کار اطمینان حاصل کنید که هر دوی هموساتومتر و لاملی که روی آن قرار میگیرند با استفاده از یک کاغذ تمیز کننده لنز کاملا عاری از هر نوع غبار و ذره ای باشند. لامل استفاده شده بر روی هموساتومتر ضخیم تر از لاملهای معمول به کار رفته در سنجشهای میکروسکوپی است، تا بتوانند بر کشش سطحی یک قطره مایع غلبه کنند.
مطمئن شوید که پیش از قرار دادن محلول سلولی، لامل را بر روی سطح شمارش کننده قرار دهید. سپس نوک سمپلر حاوی نمونه خود را همانطور که در تصویر ۲ نشان داده شده در یکی از چاهکهای V شکل قرار داده و نمونه را تخلیه کنید. ناحیه زیر لامل با استفاده از نیروی مویینه پر خواهد شد. به میزان کافی نمونه باید در محل مورد نظر قرار گیرد تا سطح شیشه ای کاملا پوشیده شود، که این مقدار معمولا ۱۰ میکرولیتر است. دقت کنید بیش از مقدرا لازم نمونه بر روی لام قرار ندهید. میتوانید دو نمونه را بر روی یک هموسایتومتر قرار دهید به صورتی که هر نمونه بر روی یک ناحیه مشبک قرار گیرد.
تصویر ۲
سپس هموسایتومتر دارای نمونه بر روی صفحه میکروسکوپ قرار گرفته و بر روی بخش مشبک با قدرت کم تمرکز میشود. اجازه دهید نمونه برای چند دقیقه ثابت بماند و از برداشتن لامل خود داری کنید زیرا این کار باعث خواهد شد حبابهای هوا در زیر آن تشکیل شده و شمارش دشوار شود.
شمارش سلولها در هموسایتومتر
یک شبکه کامل در هموسایتومتر شامل ۹ مربع است که هر کدام ۱ میلی متر مربع میباشند (تصویر ۳). ناحیه شمارش مرکزی هموسایتومتر (تصویر ۳B) شامل ۲۵ مربع بزرگ است و هر مربع بزرگ دارای ۱۶ مربع کوچکتر است. هنگامی که شمارش را انجام میدهید تنها سلولهایی را که بر روی خطوط دو لامل قرار گرفته بر روی مربعهای بزرگ هستند شمارش کنید تا از شمارش دوباره سلولها اجتناب کنید ( تصویر ۳G). محلولها باید به میزانی رقیق شوند که هر سلول یا هر ذره ای که شمارش میشود بر روی هم قرار نگیرند و به صورت یکسانی پخش شده باشند.
تصویر ۳
برای تفاوت گذاشتن بین سلولهای مرده و زنده، نمونه معمولا در یک رنگ خاص مانند تریپان بلو محلول میشود. این روش رنگ آمیزی به نام رنگ آمیزی حذف با رنگ (dye exclusion staining) شناخته شده که با استفاده از یک رنگ دوظرفیتی که از غشاء سلولهای مرده میگذرد و آنها را آبی میکند شناخته میشود، در حالی که سلولهای زنده این رنگ را جذب نمیکنند و در نتیجه سلولهای زنده از مرده تفکیک میشوند. هنگامی که این نمونه در زیر میکروسکوپ مشاهده شود سلولهای مرده مانند نقطههای تاریک دیده میشوند (تصویر ۴).
تصویر ۴
برای انجام شمارش، بزرگ نمایی مورد نظر برای تشخیص سلولها را در مربعها انتخاب کنید به صورتی که شمارش نهایی چیزی حدود ۱۰۰ سلول شود. این مقدار برای شمارشی که از نظر آماری درست باشد مناسب است. برای سلولهای بزرگ به راحتی میتوانید تنها سلولهای موجود در چهار مربع بزرگ کناری (تصویر ۳C-F) و میانی (تصویر ۳B) را شمارش کنید. برای یک مجموعه سلولی ریز و متراکم میتوانید سلولهایی را که در چهار مربع خارجی و داخلی مربع وسطی قرار میگیرند (تصویر ۳B) شمارش کنید و یا اینکه یک محلول رقیق تر آماده سازید.
به یاد داشته باشید که سلولهایی که خط بالایی و یا راستی یک مربع را قطع میکنند در شمارش خود وارد کنید اما سلولهایی که خط پایینی را قطع میکنند نشمارید (تصویر ۳G). ناحیه میانی (تصویر ۳B) و هر یک از مربعهای کناری (تصویر ۳C-F) یک میلی متر در ۱ میلی متر میباشند که برابر با ۱ میلی متر مربع است و عمق هر مربع ۰.۱ میلی متر است. حجم نهایی هر مربع در این عمق میشود ۱۰۰ نانولیتر. هنگامی که شمارش تمامی سلولها را انجام دادید غلظت سلولی میتواند به وسیله فرمول زیر محاسبه شود:
dilution factor = میزان رقیق شدگی of squares # = تعداد مربع ها
به عنوان مثال اگر شما نمونه خود را به نسبت ۱:۱ با تریپان بلو رقیق کرده باشید و ۳۲۵ سلول را در ۴ مربع کناری و مربع بزرگ وسطی شمارش کرده باشید تعداد کل سلولها در هر میلی لیتر برابر است با:
اگر میخواهید میزان کل سلولها را در نمونه خود محاسبه کنید تنها تعداد سلولهای به دست آمده را در حجم نمونه خود ضرب کنید. به عنوان مثال اگر حجم نمونه اصلی شما ۵ میلی لیتر باشد تعداد نهایی سلولهای شما برابر خواهد بود با:
منبع: BioNet
سلام، وقت بخیر
در فرمول نهایی باید تعدادسلولهای موجود در یک سیسی را در کسر (حجم سوسپانسیون نهایی/ حجم یک سیسی)ضرب کرد و نه در حجم سوسپانسیون اولیه در مثال 5 سی سی اتفاقی این کسر همان 5 شده اما اگر حجم اولیه 990 لاندا باشد باید در 0/99 ضرب شود.
از مربع وسط هم میتونیم برای شمردن گلبول سفید استفاده کنیم؟
Thank you for your content. It was practical
به نظر من در فرمول کلی عدد نهایی باید ضربدر 25 بشه.
با سلام
آیا اگر از رنگ متیلن بلو استفاده شود سلول زنده رنگ گرفته و سلول مرده بدون رنگ باقی می ماند؟
خیر
سلول های مرده رنگ را جذب کرده و سلول های زنده بی رنگ می مانند…
بسیار عالی!
سپاسگزارم بابت زحماتی که میکشید و مطالبی که در سایت قرار میدید.
با تشکر از شما، می خواستم بپرسم آیا با این روش می توان نوع بخصوصی از باکتری در شکمبه را (از طریق جمع آوری مایع شکمبه) شمارش کرد؟ ممنون از شما
سلام
ببخشید ضریب 2 میزان رقیق شدگی از کجا اومده
بعدشم میزان رقیق شدگی رو چطوری بدست میارن
ممنون میشم پاسخ بدید
با سلام
ضریب 2 بخاطر رقیق شدن تریپان بلو هستش.مثلا 50 لاندا تریپان بلو را به 50 لاندا سلول می زنیم.بنابراین دوبار رقیق شده و هنگام شمارش سلول در عکس ضریب رقت ضرب صورت می گیره تا تعداد سلول بدست بیاد
مثلا شما 100لاندا خون رو اگه با 100لاندا سرم فیزیولوژی قاطی کنید میشه ضریب 2 . یعنی 1 قسمت خون به 2 قسمت که یکی همون خون و دیگری سرم فیزیولوژیه س
ممنون از آقا سامان عزیز. بله.چیزی که ایشون فرمودن کاملا درسته.
از اقا بهزاد هم تشکر می کنم که میخواستن جواب بدن؛ ولی باید درک کرد که وقتی چیزی رو نمیدونیم، براحتی اظهار بی اطلاعی کنیم. یا حداقل با سرچ کردن به پاسخ اون برسیم. نه روی هوا مطلبی رو بیان کنیم!
🙂
ممنون از مطلب خوب و سایت خوبتون.
سلام
در فرمول بالا 10000 سلول در ml از کجا آمده است؟؟
یک عدد ثابت برای استاندارد کردن است
سلام
اعداد ثابت مسلما با یک روش منطقی محاسبه می شوند.لطفا نحوه بدست آورده آنرا در متن بفرمایئد؟
البته به سادگی آب خوردن که ما هم بفهمیم
با سلام
دوست عزیز در ابتدا پوزش می خواهم که به عنوان نویسنده این متن دیر به سوال شما پاسخ می دهم و از شما تشکر می کنم که اشکالات موجود در متن را به ما گوشزد می کنید. به دلیل حجم بالای مطالب و فرصت کم برای تهیه آنها گاهی اوقات بعضی موارد از چشم ما دور می مانند و این شما هستید که به عنوان یک دوست دار و جوینده علم با باریک بینی خود در هر چه بهتر شدن مطالب به ما کمک خواهید کرد.
در متن حجم هر مربع 1 نانولیتر نوشته شده در صورتی که شما می دانید 1میلی متر ضرب در 1 میلی متر ضرب در 0.1 میلی متر می شود 0.1 میلی متر مکعب (واحد حجم در متن اشتباه می باشد) و هر میلی متر مکعب برابر 0.001 میلی لیتر است در نتیجه 0.1 میلی متر مکعب می شود 0.0001 میلی لیتر پس برای تبدیل سلول های شمارش شده در هر مربع به میلی لیتر باید تعداد نهایی در 10000 ضرب شود.
امیدوارم این پاسخ مفید بوده باشد.
با تشکر از توجه شما